Lời tòa soạn: Xiếc là một lĩnh vực khó, đòi hỏi người nghệ sĩ phải tập luyện với cường độ cao, rủi ro cực lớn, tai nạn có thể rình rập bất cứ lúc nào. Có nghệ sĩ đã vì nghề mà phải dành cả phần đời còn lại trên xe lăn, mới tuổi 35 mà xương khớp đã thoái hóa như người gần 50 tuổi. Người nghệ sĩ tập luyện vất vả là vậy nhưng xiếc lại không mang lại thu nhập cao tương xứng khiến nhiều người nản mà bỏ nghề.
Trong loạt bài viết riêng về đời sống của nghệ sĩ xiếc ở Việt Nam, VietNamNet cố gắng phác thảo một bức tranh dễ hình dung nhất về họ, những khó khăn họ đang phải đối mặt với hy vọng bằng cách nào đó các nghệ sĩ xiếc sẽ được quan tâm nhiều hơn, xiếc có một chỗ đứng vững vàng hơn.
2 lần suýt bỏ nghề, chơi vơi khi chia tay bạn diễn 10 năm
Nghệ sĩ Phùng Đắc Nhẫn - Trưởng đoàn xiếc người - Liên đoàn Xiếc Việt Nam chia sẻ nghề xiếc không chỉ nguy hiểm, vất vả, tuổi thọ không cao mà còn khiến người thân phải luôn ngổn ngang với hàng trăm mối lo sợ. Thêm vào đó, tính tập thể của xiếc rất cao. Một người thường không thể làm nên một tiết mục xiếc. Bản thân anh từng vô cùng chơi vơi khi người bạn diễn suốt 10 năm của mình đã quyết định 'dứt áo ra đi' bởi cơm áo gạo tiền. Tuổi nghề thấp mà cứ mãi cống hiến không có chế độ đãi ngộ nhiều nghệ sĩ xiếc không thể trụ được.
Nghệ sĩ hề xiếc Phùng Đắc Nhẫn.
Nghệ sĩ Phùng Đắc Nhẫn kể, năm 1991 anh vào nghề và tới nay đã gần 30 năm nhưng 2 lần anh định từ bỏ xiếc. Năm 1998 khi anh biểu diễn tiết mục Đu thuyền và bị chấn thương, gia đình Đắc Nhẫn lúc đó kiên quyết bắt anh phải nghỉ. Nghe gia đình phân tích, Đắc Nhẫn cũng bắt đầu có ý định từ bỏ nhưng rồi NSND Tạ Duy Ánh, người anh lớn trong nghề, đã tới tận nhà động viên, thuyết phục gia đình cho anh tiếp tục theo đuổi nghề xiếc.
Cái tình của nghệ sĩ đã níu chân Phùng Đắc Nhẫn ở lại. Xuất thân từ một diễn viên xiếc nhào lộn và hình thể, Phùng Đắc Nhẫn quay lại với xiếc và phải anh đã chuyển sang làm diễn viên hề xiếc để có thể đảm bảo sức khỏe và được cống hiến cho nghề.
Dù được học an toàn tới đâu, cẩn thận tới mức nào thì xiếc cũng không tránh được rủi ro.
Ở hề xiếc, anh mày mò học hỏi từ các đồng nghiệp đàn anh đàn chị đi trước, tìm hiểu hề xiếc bằng các video trên mạng, ở mỗi tiết mục của các nước, anh chắt lọc để rồi tập luyện sao cho phù hợp với xiếc ở Việt Nam. Với những cố gắng đó, Phùng Đắc Nhẫn và bạn diễn Phạm Thành Dương là những diễn viên được các em nhỏ vô cùng yêu mến. "Thằng hề" là tiếng mà khán giả nhí reo vang mỗi lần cặp đôi này xuất hiện và họ cũng thích thú khi được gọi tên như thế.
Thế nhưng, năm 2017, bạn diễn của anh muốn phát triển sự nghiệp riêng, cũng vẫn là câu chuyện cơm áo gạo tiền. Nghệ sĩ Phùng Đắc Nhẫn hơn ai hết hiểu rõ quyết định khó khăn của bạn, cả 2 chỉ ôm nhau khóc rồi nói lời chia tay.
"Lúc bạn diễn quyết định tách ra để đi tìm hướng mới. Tôi thực sự chơi vơi, 10 năm tập luyện cùng nhau để có thể nhuần nhuyễn trên sân khấu với các tiết mục được khán giả vỗ tay nhiệt liệt đâu phải đơn giản. Là mồ hôi, nước mắt, là bao thứ đánh đổi. Chia tay một người bạn diễn như chia tay một thứ quý giá của đời mình bởi lẽ, bố mẹ sinh ra nuôi nấng nhưng thanh xuân của chúng tôi lại gắn với Liên đoàn Xiếc Việt Nam. Tôi chơi vơi, không biết sẽ như thế nào, một năm tôi sống như người mất hồn", nghệ sĩ Phùng Đắc Nhẫn chia sẻ.
Nhưng rồi lại là NSND Tạ Duy Ánh 'cứu sống anh' bằng việc tạo điều kiện cho đi học lớp đạo diễn để tiếp tục cống hiến và bằng kinh nghiệm của mình có thể truyền dạy thế hệ xiếc trẻ. Nghệ sĩ Phùng Đắc Nhẫn chia sẻ, để vượt qua những ngày chênh vênh theo đuổi nghệ thuật xiếc, nếu nói vì đam mê mà vượt qua với anh có vẻ khách sáo. Anh bảo, vì gắn bó quá lâu nên vì thế mà thân quen, coi bạn diễn như gia đình, quen cả với những vết thương trên da thịt.
Sân khấu xiếc rất sòng phẳng, không thể diễn “nhép” và khán giả nhớ đến mình là vì tài năng thực thụ.
Nhiều lần đối diện tử thần trên sân khấu
Không chỉ nghệ sĩ Phùng Đắc Nhẫn, ở Liên đoàn Xiếc Việt Nam nhiều nghệ sĩ như: Trần Ngọc Mỹ Hạnh, Lê Văn Tài, Lan Hương, Bùi Nhị Linh, Ngô Tuyết Hoàn, Dương Lệ Quyên… cũng từng phải đối diện với tai nạn khi đang tập luyện hoặc biểu diễn.
NSƯT Tuyết Hoàn, từng là "ngôi sao tỏa sáng trên cao" với những tiết mục xiếc khiến khán giả hồi hộp. Khi nhắc đến cái tên NSƯT Tuyết Hoàn, những người làm nghệ thuật xiếc cả nước không ai không khâm phục bởi lòng yêu nghề của chị. Gần 20 năm, gắn bó với xiếc nhưng sau cú ngã định mệnh ở độ cao 2 mét, chị đã bị liệt và phải ngồi xe lăn từ đó đến nay.
Khi bị tai nạn năm 2013, NSƯT Tuyết Hoàn mới kết hôn với một nghệ sĩ xiếc trong đơn vị, 2 người còn chưa kịp có con và bao nhiêu dự định, ước mơ còn dang dở.
Không biểu diễn được nữa nhưng may mắn được liên đoàn chuyển sang làm việc tại phòng nghệ thuật. 7 năm qua, hằng ngày, trên chiếc xe lăn, chị hướng dẫn các bạn trẻ tập luyện tiết mục mới. Ngần ấy năm lao động miệt mài với nhiều kinh nghiệm xương máu, chị góp phần không nhỏ giúp các chương trình xiếc mới hấp dẫn hơn và diễn viên trẻ biết cách bảo vệ bản thân mỗi khi biểu diễn như "chơi với tử thần".
Chị thường nói với các diễn viên trẻ: "Các bạn đừng coi tôi là tấm gương, mà hãy xem như một kinh nghiệm. Tôi không ân hận khi theo nghề. Nếu chọn lại, tôi vẫn diễn xiếc mạo hiểm trên cao".
Đến như cặp đôi "hoàng tử xiếc" Quốc Cơ - Quốc Nghiệp cũng từng suýt phải giã từ nghề xiếc vì gặp tai nạn kinh hoàng khi đang lưu diễn ở Đài Loan.
Theo NSƯT Tống Toàn Thắng - Phó Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam bộc bạch, tai nạn của các nữ nghệ sĩ xiếc khi luyện tập hoặc biểu diễn chỉ là không may nhưng đã để lại di chứng thương tật suốt đời và ảnh hưởng không nhỏ tới sức khỏe và công việc của chị em.
"Đời sống của anh em nghệ sĩ, diễn viên xiếc nói chung còn nhiều khó khăn, tiền lương và thù lao thấp, chưa tương xứng với tài năng và công sức. Phía sau những tiết mục ấn tượng chỉ vài phút trên sân khấu, chúng tôi phải luyện tập vất vả, thậm chí còn nguy hiểm đến tính mạng. Nhưng chúng tôi vẫn làm vì yêu nghề, vì đam mê. Cũng như nhiều loại hình nghệ thuật khác đang chật vật tìm khán giả, chúng tôi chẳng còn cách nào khác là tự đi tìm khán giả, mang cái hay của nghệ thuật xiếc phục vụ công chúng và hy vọng lan tỏa trong cộng đồng", NSƯT Ðỗ Hùng, Trưởng đoàn Nghệ thuật Xiếc đương đại, Liên đoàn Xiếc Việt Nam chia sẻ.
