Mối lo ngại với hệ thống an sinh xã hội từ việc nhận BHXH một lần

Theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH), người lao động (NLĐ) nghỉ việc không tiếp tục đóng BHXH mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH, nếu có yêu cầu thì được nhận BHXH một lần. Với mỗi năm làm việc, số tiền nhận “một cục” khi rút BHXH một lần tương đương với 2 tháng lương đóng BHXH.

Tình trạng rút BHXH 1 lần xảy ra nhiều với công nhân các khu công nghiệp – khu chế xuất (KCN-KCX). Sau gần 12 năm làm công nhân ở Bình Dương, chị Nguyễn Thị Xuân (43 tuổi, Sông Lô, Vĩnh Phúc) lại về quê làm nông nghiệp. Nhận “một cục” được 48 triệu đồng, chị Xuân mua đôi trâu và ít con giống để chăn nuôi. “Khi nhận BHXH một lần, cán bộ công đoàn cũng khuyên tiếp tục đóng BHXH để sau này có lương hưu. Tuy nhiên, vì hoàn cảnh gia đình nên tôi vẫn quyết định nhận một lần để trang trải cuộc sống, rồi tính đến đâu hay đến đó”, chị Xuân cho biết.

Tương tự, dù đã làm việc hơn 13 năm nhưng chị Lê Thị Thanh (Ba Vì, Hà Nội) vẫn quyết định nhận BHXH một lần với số tiền 55 triệu đồng để đầu tư phát triển kinh tế gia đình.

Thống kê chưa đầy đủ của BHXH Việt Nam cho thấy, người lao động khi rút BHXH 1 lần đều lý giải cần tiền làm ăn, không có tiền đóng tiếp BHXH, hoặc có suy nghĩ còn lâu mới đủ tuổi lĩnh lương hưu… dẫn đến yêu cầu nhận BHXH một lần tăng cao. Cụ thể, năm 2007 có 129.156 người lao động (NLĐ) hưởng BHXH một lần thì đến năm 2016 tăng lên 665.306 người và dự kiến năm 2017 có gần 690.000 người.

Theo các chuyên gia lao động, những lao động trẻ, lao động khu công nghiệp, dễ tìm việc làm, chuyển đổi việc làm là những đối tượng dễ rút BHXH một lần. Đặc biệt với lao động lớn tuổi, thường trên 35 tuổi ít có cơ hội làm việc tại các KCN –KCX phải về quê nên rút BHXH một lần để trang trải cuộc sống trước mắt, chứ chưa nghĩ đến cuộc sống về già sau này.

Bên cạnh đó, nhiều NLĐ xuất thân từ khu vực nông thôn, không có ý định gắn bó với công việc lâu dài hoặc lo sợ gặp rủi ro, trượt giá nên chỉ muốn cầm tiền trước cho… chắc ăn. Ngoài ra, công tác tuyên truyền chưa được quan tâm đúng mức nên NLĐ chưa hiểu cặn kẽ mục đích, ý nghĩa của Luật BHXH, nhất là quy định về giải quyết BHXH một lần…

Hiện nay, theo quy định pháp luật, tổng mức đóng BHXH là 22% mức tiền lương tháng, trong đó NLĐ đóng 8% và người SDLĐ đóng 14%, có nghĩa là tổng mức đóng vào quỹ BHXH hằng năm bằng 2,64 tháng lương. Nhưng nếu hưởng một lần, thì NLĐ chỉ được thanh toán bằng 2 tháng lương làm căn cứ đóng BHXH cho 1 năm tham gia BHXH. Như vậy, quỹ BHXH không hề bị ảnh hưởng, nhưng NLĐ lại chịu thiệt thòi, mất đi 0,64 tháng lương/năm.

Ông Trần Thanh Hải, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam cho biết: BHXH đảm bảo cuộc sống cho NLĐ khi về già. Tuy nhiên việc lao động trên 35 tuổi tại các KCN-KCX bị sa thải và việc lĩnh BHXH một lần gia tăng có sự liên hệ mật thiết với nhau và sẽ có tác động lớn đến cuộc sống về lâu dài. Do đó, về phía người lao động cần cân nhắc kỹ khi rút BHXH một lần. Về phía Tổng Liên đoàn lao động, trước mắt chỉ đạo Liên đoàn lao động Thành phố Hồ Chí Minh có khảo sát cụ thể đề đề xuất giải pháp. Đồng thời Tổng Liên đoàn lao động cùng với các ban ngành có nghiên cứu để có chính sách tổng thể hơn về hiện tượng này.

Còn bà Đào Hồng Lan, Thứ trưởng Bộ LĐTBXH cho biết: "Lao động rút BHXH một lần sẽ ảnh hưởng lớn đến hệ thống an sinh xã hội. Cụ thể, những người không có lương hưu phải đến 80 tuổi mới được hưởng trợ cấp xã hội 270.000 đồng/tháng. Trong quãng thời gian đó, họ vẫn phải lao động kiếm sống. Nếu có rủi ro về thiên tai, bệnh tật... sẽ là gánh nặng cho gia đình, xã hội".

Trong khi đó, nếu có lương hưu, đồng nghĩa với việc sẽ có nguồn thu nhập ổn định, đồng thời còn được cấp miễn phí thẻ BHYT nên không phải lo lắng khi ốm đau, bệnh tật. Nếu so sánh giữa việc hưởng lương hưu hàng tháng và việc nhận BHXH một lần (cho cùng một khoảng thời gian đóng BHXH), thì tổng lợi ích bằng tiền khi hưởng lương hưu hàng tháng sẽ cao hơn gấp nhiều lần.

Hiện nay chưa có thống kê sau khi rút BHXH một lần, việc sử dụng hiệu quả đến đâu. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, số sử dụng hợp lý số tiền này để đầu tư cho sản xuất mang lại hiệu quả chiếm không quá 10%, còn lại sẽ tiêu hết số tiền bảo hiểm xã hội trong thời gian ngắn. Nếu không có BHXH thì NLĐ sẽ rơi vào tình trạng nghèo hóa, chất lượng cuộc sống thấp và trở thành gánh nặng cho cộng đồng…